0

Swiaki swa marito: Xitsonga Grammar

Share

Swiaki swa marito: Xitsonga Grammar Xitsonga, also known as Tsonga, is spoken predominantly in southern Africa, primarily in South Africa, Mozambique, Swaziland, and Zimbabwe. Its grammar, Swiaki swa Marito, encapsulates the intricate structure and nuanced expressions of this Bantu language.

Marito ya Xitsonga ya vumbiwile hi mapeletwana. Mapeletwana na wona ma akiwile hi switwari na switatisi. Handle ka switwari na switatisi mpfumawulo wa ririmi wu nge vi kona.

Tinxaka ta swiaki swa marito

Marito ya Xitsonga ya akiwile hi swiaki leswi landzelaka: Xirhangi, rimitsu, nsinya, xilandzi kumbe xiheteleri.

Xirhangi

Xirhangi i xiaki xa rito kumbe mofimi leyi kumekaka eku sunguleni ka riviti.

Ntirho wa xirhangi

  1. I ku hi komba ntlawa lowu riviti ri welaka eka wona,

ku katsa na ku hi komba vun’we kumbe vunyingi bya rito. Xik: Mukamberi >mu-, i xirhangi xa ntlawa wa 1eka vun’we. mutwa> mu-, i xirhangi xa ntlawa wa 3 eka vun’we.

  • I ku hi komba ntsongahato, Maviti ya nga tsongahatiwa hi tindlela leti landzelaka:
    • Ku komba vuntsongo hi xiyimo: Xik: tafula – xitafulana.
    • Ku komba vuntsongo hi ku ku monya kumbe ku sola: Xik: vuswa> xivuswana.
  • Ku komba vuntsongo hi ku ndhundhuzela Xik: nsati> xisatana
    • ku komba vuntsongo hi ku tala : mali> swimalana
    • ku komba vuntsongo hi vukhale: mufana> xifanyetana
  • I ku hi komba vundhawu. Xik: kaya> ekaya

Vhengele> evhengeleni

Rimitsu

Rimitsu i xiphemu xa rito lexi nga hundzukiki, hambi wo hundzuluxa rito u ri veka eka xivumbeko xihi na xihi. Rimitsu hi rona ri nga khoma mongo wa rito.

Xik: mufana> -FAN- ,     xifanyetana> -FAN-

Xiheteleri

Xiheteleri i xiphemu lexi gimetaka rito.Xiphemu lexi xi kumeka emakumu ka xivulwa Xik: mufana> -a i xiheteleri

Xilandzi

Xilandzi na xiheteleri swa yelana, hinkwaswo swi kumeka emakumu ka xivulwa. swi hambana ntsena hikuva ku na tinxaka to hambana ta swilandzi.

  • Xik: Ku na xilandzi xa ntsongahato Movha > ximovhana nhwana> xinhwanyetana
  • Ku na xilandzi xa vundhawu holo > eholweni  yindlu > endlwini
  • Ku na xilandzi xa nkarhi lowu nga hundza famba > fambile
  • Kuna xilandzi xa mavitimpfelelo Mufambi Mutsari

tsala > tsarile

Maviti mpfelelo

Hi Xitsonga hi na maviti ya ntumbuluko na maviti mpfelelo. Maviti ya ntumbuluko i maviti lama nga davuka ya ri maviti na khale. Maviti mpfelelo i maviti lama pfelelaka ma huma eka swihluvi swa mbulavulo swo hambanahambana.

Xikombiso:

  1. Maviti yo huma eka maendli. Xik: famba >mufambi, rhandza > murhandziwa, tirha> xitirho, vika> xiviko
    1. Maviti yo huma eka mahlawuri. Xik: vu-+ -kulu > vukulu, vu-+ -mbisi

>vumbisi

  • Maviti yo huma eka maencisi. Xik: ri-+ -hati >rihati, vu-+- pfotlo> vupfotlopfotlo
    • Maviti yo huma eka mahlamari. Xik: vu-+ yoo ! > vuyoyoyo, vu-+ -hawu > vuhawu
    • Maviti yo huma eka maviti. Xik: vu-+ munhu > vumunhu, xi-+homu> xihomu

Ntsongahato wa maviti

Maviti ya nga tsongahatiwa hi tindlela leti landzelaka:

  1. Ku komba vuntsongo. Xik: ribye >xiribyana
  2. Ku komba ntalo. Xik: mati > swimatana
  3. Ku komba vukhale. Xik: huku > xikukwana
  4. Ku komba ku sola. Xik: mukhegula > xikhegudyana
  5. Ku komba ku ndhundhuzela/ rirhandzu. Xik: nsati > xisatana

Mavumbelo ya ntsongahato

Ntsongahato wu vumbiwa hi ku lungelela swirhangi na swilandzi eka maviti na maendli:

  1. Swirhangi swa ntsongahato hi leswi landzelaka: xi- eka vun’we na swi- eka vunyingi.
  2. Swilandzi swa ntsongahato hi leswi landzelaka: -ana, -nyana, na -etana

Vundhawu bya maviti

Hi Xitsonga loko hi vumba vundhawu hi lungelela xirhangi xa vundhawu na xilandzi xa vundhawu.

  1. Swirhangi swa vundhawu i e-, a- ,eka-, aka-
  2. Swilandzi swa vundhawu i -ini, na, -eni.

Swikombiso swa maviti lama nga eka vundhawu

Muti > emutini, tiko > etikweni, Mhinga > eka Mhinga, vona > aka vona

Read more

Join our WhatsApp and Telegram channels to be part of the conversation.

To join our WhatsApp and Telegram channels, click the button below to "Join Us Telegram" for Telegram Channel and "Join Us WhatsApp" for WhatsApp Channel. Don't worry, our information is true and reliable.

Latest Article

English Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

English Grade 12 Past Exam Papers and Memos - PDF Download These papers are useful for exam revision and practice. Click "View Here" on the...

Afrikaans Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Afrikaans Grade 12 Past Exam Papers and Memos - PDF Download Our collection of Afrikaans Grade 12 Past Exam Papers and Memos will help you...

Visual Arts Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Our collection of Visual Arts Grade 12 Past Exam Papers and Memos will help you prepare for your upcoming exams by familiarizing yourself with...

Tourism Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Tourism Grade 12 Past Exam Papers and Memos - PDF Download Our collection of Tourism Grade 12 Past Exam Papers and Memos will help you...

Technical Sciences Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Technical Sciences Grade 12 Past Exam Papers and Memos - PDF Download We have collected Technical Sciences Grade 12 previous exam papers and memos for...

Technical Mathematics Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Technical Mathematics Grade 12 Past Exam Papers and Memos - PDF Download These papers are useful for exam revision and practice. Click "View Here" on...

Religion Studies Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Religion Studies Grade 12 Past Exam Papers and Memos - PDF Download We have collected Religion Studies Grade 12 previous exam papers and memos for...

Physical Sciences Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Physical Sciences Grade 12 Past Exam Papers and Memos, We have a vast collection of DBE NSC and Common Test Papers from National, Western...

Music Grade 12 Past Exam Papers and Memos – PDF Download

Music Grade 12 Past Exam Papers and Memos - PDF Download These papers are useful for exam revision and practice. Click "View Here" on the...