0

Swiaki swa marito: Xitsonga Grammar

Share

Swiaki swa marito: Xitsonga Grammar Xitsonga, also known as Tsonga, is spoken predominantly in southern Africa, primarily in South Africa, Mozambique, Swaziland, and Zimbabwe. Its grammar, Swiaki swa Marito, encapsulates the intricate structure and nuanced expressions of this Bantu language.

Marito ya Xitsonga ya vumbiwile hi mapeletwana. Mapeletwana na wona ma akiwile hi switwari na switatisi. Handle ka switwari na switatisi mpfumawulo wa ririmi wu nge vi kona.

Tinxaka ta swiaki swa marito

Marito ya Xitsonga ya akiwile hi swiaki leswi landzelaka: Xirhangi, rimitsu, nsinya, xilandzi kumbe xiheteleri.

Xirhangi

Xirhangi i xiaki xa rito kumbe mofimi leyi kumekaka eku sunguleni ka riviti.

Ntirho wa xirhangi

  1. I ku hi komba ntlawa lowu riviti ri welaka eka wona,

ku katsa na ku hi komba vun’we kumbe vunyingi bya rito. Xik: Mukamberi >mu-, i xirhangi xa ntlawa wa 1eka vun’we. mutwa> mu-, i xirhangi xa ntlawa wa 3 eka vun’we.

  • I ku hi komba ntsongahato, Maviti ya nga tsongahatiwa hi tindlela leti landzelaka:
    • Ku komba vuntsongo hi xiyimo: Xik: tafula – xitafulana.
    • Ku komba vuntsongo hi ku ku monya kumbe ku sola: Xik: vuswa> xivuswana.
  • Ku komba vuntsongo hi ku ndhundhuzela Xik: nsati> xisatana
    • ku komba vuntsongo hi ku tala : mali> swimalana
    • ku komba vuntsongo hi vukhale: mufana> xifanyetana
  • I ku hi komba vundhawu. Xik: kaya> ekaya

Vhengele> evhengeleni

Rimitsu

Rimitsu i xiphemu xa rito lexi nga hundzukiki, hambi wo hundzuluxa rito u ri veka eka xivumbeko xihi na xihi. Rimitsu hi rona ri nga khoma mongo wa rito.

Xik: mufana> -FAN- ,     xifanyetana> -FAN-

Xiheteleri

Xiheteleri i xiphemu lexi gimetaka rito.Xiphemu lexi xi kumeka emakumu ka xivulwa Xik: mufana> -a i xiheteleri

Xilandzi

Xilandzi na xiheteleri swa yelana, hinkwaswo swi kumeka emakumu ka xivulwa. swi hambana ntsena hikuva ku na tinxaka to hambana ta swilandzi.

  • Xik: Ku na xilandzi xa ntsongahato Movha > ximovhana nhwana> xinhwanyetana
  • Ku na xilandzi xa vundhawu holo > eholweni  yindlu > endlwini
  • Ku na xilandzi xa nkarhi lowu nga hundza famba > fambile
  • Kuna xilandzi xa mavitimpfelelo Mufambi Mutsari

tsala > tsarile

Maviti mpfelelo

Hi Xitsonga hi na maviti ya ntumbuluko na maviti mpfelelo. Maviti ya ntumbuluko i maviti lama nga davuka ya ri maviti na khale. Maviti mpfelelo i maviti lama pfelelaka ma huma eka swihluvi swa mbulavulo swo hambanahambana.

Xikombiso:

  1. Maviti yo huma eka maendli. Xik: famba >mufambi, rhandza > murhandziwa, tirha> xitirho, vika> xiviko
    1. Maviti yo huma eka mahlawuri. Xik: vu-+ -kulu > vukulu, vu-+ -mbisi

>vumbisi

  • Maviti yo huma eka maencisi. Xik: ri-+ -hati >rihati, vu-+- pfotlo> vupfotlopfotlo
    • Maviti yo huma eka mahlamari. Xik: vu-+ yoo ! > vuyoyoyo, vu-+ -hawu > vuhawu
    • Maviti yo huma eka maviti. Xik: vu-+ munhu > vumunhu, xi-+homu> xihomu

Ntsongahato wa maviti

Maviti ya nga tsongahatiwa hi tindlela leti landzelaka:

  1. Ku komba vuntsongo. Xik: ribye >xiribyana
  2. Ku komba ntalo. Xik: mati > swimatana
  3. Ku komba vukhale. Xik: huku > xikukwana
  4. Ku komba ku sola. Xik: mukhegula > xikhegudyana
  5. Ku komba ku ndhundhuzela/ rirhandzu. Xik: nsati > xisatana

Mavumbelo ya ntsongahato

Ntsongahato wu vumbiwa hi ku lungelela swirhangi na swilandzi eka maviti na maendli:

  1. Swirhangi swa ntsongahato hi leswi landzelaka: xi- eka vun’we na swi- eka vunyingi.
  2. Swilandzi swa ntsongahato hi leswi landzelaka: -ana, -nyana, na -etana

Vundhawu bya maviti

Hi Xitsonga loko hi vumba vundhawu hi lungelela xirhangi xa vundhawu na xilandzi xa vundhawu.

  1. Swirhangi swa vundhawu i e-, a- ,eka-, aka-
  2. Swilandzi swa vundhawu i -ini, na, -eni.

Swikombiso swa maviti lama nga eka vundhawu

Muti > emutini, tiko > etikweni, Mhinga > eka Mhinga, vona > aka vona

Read more

Join our WhatsApp and Telegram channels to be part of the conversation.

To join our WhatsApp and Telegram channels, click the button below to "Join Us Telegram" for Telegram Channel and "Join Us WhatsApp" for WhatsApp Channel. Don't worry, our information is true and reliable.

Latest Article

Basic Accounting Concepts Grade 12 Notes Accounting Study Guide free

On this page you will find Basic Accounting Concepts Grade 12 Notes Accounting Study Guide1.1 Basic ConceptsTerm  Definition Accrued expenses/expenses payable Expenses that are still owing at...

Companies Grade 12 Notes Accounting Study Guide pdf free

On this page you will find Companies Grade 12 Notes Accounting Study Guide2.1 Concepts relating to companies Persons in a company:Concept  Explanation Directors People who are appointed by...

Manufacturing Grade 12 Notes Accounting Study Guide PDF free

On this page you will find Manufacturing Grade 12 Notes Accounting Study Guide The manufacturing process is divided into 3 departments:Administration department  Factory   Selling and distribution...

Reconciliations Grade 12 Notes Accounting Study Guide

On this page you will find Reconciliations Grade 12 Notes Accounting Study Guide Reconciliation is a form of internal control where two sets of information...

Inventories Grade 12 Notes Accounting Study Guide PDF

On this page you will find Inventories Grade 12 Notes Accounting Study Guide6.1 Inventory systems A business can decide which of the following two inventory...

Value Added Tax Grade 12 Notes Accounting Study Guide pdf

On this page you will find Value Added Tax Grade 12 Notes Accounting Study Guide Value Added Tax (VAT) is the tax charged on goods...

Fixed Assets Grade 12 Notes Accounting Study Guides pdf

Fixed assets are items that a company plans to use over the long term to help generate income. Fixed assets are most commonly referred...

Basic Accounting Concepts Questions and Answers Grade 12

Basic accounting concepts used in the business world cover revenues, expenses, assets, and liabilities. These elements are tracked and recorded in documents including balance...

Companies Questions and Answers Grade 12 PDF

A company is a legal entity formed by a group of individuals to engage in business activities. It can vary in size and structure,...