Tinxaka ta Mabumabumeri na swikombiso swa kona

Tinxaka ta Mabumabumeri na swikombiso swa kona Tinxaka ta Mabumabumeri na Swikombiso Swa Kona, often shortened to Tinxaka, traces its origins to the indigenous peoples of Southern Africa, particularly among the Tsonga and Shangaan communities. Its name, adorned with lyrical syllables, hints at the depth of its cultural roots and the reverence with which it’s held.

Eka Xitsonga ku na tinxaka tinharhu ta mabumabumeri ku nga:

• Ribumabumeri ra rihlawuri
  • Ribumabumeri ra rifuwo/vun’wini
  • Ribumabumeri ra riengetelo
  • Ribumabumeri ra ntsengo

Tinxaka ta Mabumabumeri na swikombiso swa kona

Ribumabumeri ra rihlawuri

Eka Xitsonga rihlawuri ri hlawula maviti kumbe masivi mayelana na leswi landzelaka:

1. Nkoka
2. Vukulu

Rihlawuri ri vumbiwile hi

• Switwananisi swa rihlawuri Xikombiso: leti-,ti-, lava, va na byi-

•   Misinya ya rihlawuri Xikombiso:-kulu, -nene, -mbisi.

Ribumabumeri ra rihlayi

Ribumabumeri leri ri hi komba nhlayo kumbe ntsengo wa swilo swo karhi. Swikombiso: tinharhu, yin’we, sweswo sweswo.

Ndzi kumile nyimpfu yin’we enoveni. Va dlayile tihomu tinharhu.

Ribumabumeri ra rifuwi

Ribumabumeri ra muxaka lowu ri vumbiwa hi xitwananisi xa mfuwo lexi hlanganaka na nsinya wa mfuwo.

• Switwananisi swa mfuwo hi leswi: ya, ta, swa, wa, sweswo sweswo.
  • Misinya ya mfuwo hi leyi landzelaka:-rhu,

Nhlangano wa switwananisi swa mfuwo na misinya ya mfuwo wu vumba ribumabumeri ra rifuwi.

Xikombiso:

Ta + -nga > tanga Ya+ -kwe > yakwe

• Mavitavito na maviti ya nga vumba mabumabumeri ya mfuwo loko ya tirhisiwa ni switwananisi swa mfuwo.

Xikombiso Mbazima wa Baloyi

Swifaki swa Mafemani

• Masivi ma nga tirhisiwa na switwananisi swa mfuwo ku vumba mabumabumeri ya mfuwo.

Xikombiso:

Vuswa bya mina Swifaki swa lava

•   Rihlayi ri nga tirhisiwa ku vumba mabumabumeri ya mfuwo. Xikombiso:

Tihuku ta van’wana

•   Maengeteri ya ndhawu ya nga vumba mabumabumeri ya mfuwo: Xikombiso:

Vafana va kwala

•   Vundhawu na byona bya swi kota ku vumba mabumabumeri ya mfuwo Xikombiso:

Swiharhi swa le nhoveni.

Vana va namuntlha

Ribumabumeri ra riengetelo

Ribumabumeri ra rixaka leri ri vumbiwa hi ku tirhisa xitwananisi xa kona lexi fanaka na risivikomba. Xitwananisi lexi xi tirhisiwa na nsinya wa riendli.

Xikombiso:

• Lava hlevaka Leti fambaka

Ribumabumeri ra ntsengo/rihlayi

Ribumabumeri ra muxaka lowu ri hi komba nhlayo ya nchumu wo karhi. Xikombiso: Ndzi kumile tihuku tinharhu eka Chukucha loko ndzi fika. Maencisi

Maencisi i marito lama fanaka na mahlamari, ntsena wona ya kombisa leswi endliwaka hi riendli hi ndlela yo tsakisa. Hakanyingi maencisi ya tala ku tirha na xiritwana ku

Tinxaka xa maencisi

Ku na tinxaka to hlayanyana ta maencisi. Tinxaka leti ta maencisi ti nga avangyisiwa hi mintlawa leyi landzelaka:

• Maencisi lama nga na peletwana rin’we

Swikombiso:

pha! go! bu! Zwe! Mho!

• Maencisi lama nta na mapeletwana mambirhi Swikombiso:

khege! hemu! rhwembu! tlheke! tlhengu! dlomu!

• Maencisi lama nga na mapeletwana manharhu Swikombiso:

bahasa! lakahla! tititi!

• Maencisi lama nga na mapeletwana ya mune Swikombiso:

nakanaka! bulumuku! kakatsuku! xalamuku! Phurumuku!

• Maencisi man’wana ya vumbiwa hi ku vuyelerisa riencisi rin’we kambirhi kumbe ko tala

Swikombiso:

ninginingi! tikitiki! galagala!

Matirhiselo ya maencisi

Maencisi ya tirhisiwa etindhawini leyti ya faneleke tona. Riencisi rin’wana na rin’wana ri fanele ku tirhisiwa mayelana na leswi risivi kumbe riviti ri endlaka swona. A swi talanga leswaku riencisi rin’we ri tirha ku hlamusela swilo swimbirhi swo hambana leswi endliwaka hi risivi kumbe riviti ri ri rin’we.

Swikombiso swa matirhiselo ya maencisi:

• Va bile mufana a sala a lo nakanaka!
• Mpfundla wu lo na ku bulumuku, mbyana ya Mashosho yona. (iii)Makhamba ma lo na vona maphorisa ma lo bamfee!

Swihluvi swin’wana swa mbulavulo swi nga pfelela eka maencisi:

Maendli ya nga vumbiwa hi maencisi

Swikombiso:

Riencisi                                                             Riendli

khege!                                                       -khegela

gi!

gu!

dliti-dliti dlomu!

• gimeta
• bukuta
• dlitadliteka
• dlomuta

Maviti lama tumbulukaka eka maencisi Swikombiso:

Riencisi dlomu! xalamuku! bantsheke

Riviti vudlomudlomu nxalamuko xibantsheke

Tsundzukani leswi:

Matsalelo ya maencisi ya hikahatiwa ku fana na mahikahatelo ya mahlamari. Loko riencisi kumbe rihlamari ri ri emakumu ka xivulwa kumbe ri tirhisiwa ri ri roxe ku tirhisiwa xihikahati xa xihlamari(!); kasi loko rihlamari kumbe riencisi ri sungula xivulwa kumbe ri ri exikarhi ka xivulwa ku tirhisiwa hikohefemulo (,)

Swikombiso:

• Yoo, va dlayile mudyondzi wa xikolo xa hina. (ii)Loko ndzi fika vanhu hinkwavo a va lo thwililili!